Author: Phat Huynh-Duc

Hình 1. Biểu đồ UMAP của dữ liệu scRNA-seq từ BM MNC được phân lập từ 2 người hiến trẻ khỏe ( n  = 6.494), 2 người hiến lớn tuổi ( n  = 3.719) và 3 bệnh nhân mắc CCUS ( n  = 11.981). Phân tích biểu hiện gene cho thấy rằng, so với các tế bào miễn dịch từ người hiến tặng lớn tuổi khỏe mạnh, các tế bào miễn dịch từ bệnh nhân CCUS có sự tăng cường biểu hiện của các chương trình gene liên quan đến chuyển hóa ty thể, xử lý protein và đáp ứng với tín hiệu interferon (IFN)-α/β, phản ánh trạng thái hoạt hóa của các tế bào này. Ngược lại, các nhóm tế bào miễn dịch trong CCUS lại giảm mạnh biểu hiện của các gene liên quan đến điều hòa miễn dịch và phản ứng viêm – một đặc điểm cho thấy sự giảm đáp ứng với các kích thích từ bên ngoài.

Một phát hiện mới mở ra hướng điều trị dự phòng cho bệnh rối loạn sinh tủy (MDS)

Rối loạn sinh tủy (Myelodysplastic Syndromes – MDS) là một nhóm bệnh lý huyết học mạn tính nguy hiểm, trong đó tủy xương sản xuất ra các tế bào máu không hoàn thiện hoặc bất thường. Dù ở giai đoạn đầu MDS chưa gây triệu chứng rõ rệt, nhưng theo thời gian, bệnh có thể tiến triển thành bệnh bạch cầu cấp dòng tủy (AML) – một loại ung thư máu ác tính với tiên lượng rất xấu.

Một nghiên cứu mới đăng tải trên tạp chí Nature Communications (tháng 5/2025) đã làm sáng tỏ cơ chế giúp các tế bào tiền ung thư “vượt mặt” hệ miễn dịch và sống sót trong cơ thể người bệnh. Nhóm tác giả phát hiện rằng sự suy giảm chức năng của tế bào sát thủ tự nhiên (natural killer cells – NK cells) chính là “kẽ hở” cho các tế bào gốc tạo máu đột biến phát triển, dẫn đến khởi phát bệnh MDS.

Giai đoạn “im lặng” trước khi thành ung thư

Trước khi được chẩn đoán mắc MDS, nhiều bệnh nhân trải qua một giai đoạn đặc biệt được gọi là CCUS – Clonal Cytopenia of Undetermined Significance (giảm tế bào máu do đột biến dòng tế bào gốc, chưa rõ nguyên nhân). Trong giai đoạn này, các tế bào gốc tạo máu đã bắt đầu tích lũy đột biến gen, nhưng chưa đủ để gây bệnh rõ ràng. Tuy nhiên, đây chính là thời điểm “vàng” để can thiệp nếu có thể phát hiện và loại bỏ các tế bào bất thường kịp thời.

Vậy điều gì đã giúp những tế bào đột biến này âm thầm phát triển mà không bị hệ miễn dịch phát hiện và tiêu diệt?

Khi “chiến binh” miễn dịch bị vô hiệu hóa

Tế bào NK là một phần của hệ miễn dịch bẩm sinh – tuyến phòng thủ đầu tiên trong cơ thể chống lại virus và tế bào bất thường. Khác với tế bào T hay B cần thời gian học cách nhận diện “kẻ địch”, tế bào NK có thể tiêu diệt mục tiêu ngay lập tức nhờ vào khả năng nhận diện mất biểu hiện các dấu hiệu bình thường của tế bào.

Nghiên cứu mới cho thấy: Ở bệnh nhân CCUS và MDS, chức năng của tế bào NK bị suy giảm nghiêm trọng. Cụ thể, số lượng tế bào NK ít đi, khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào bất thường cũng bị tổn hại. Điều này tạo điều kiện cho các tế bào gốc tạo máu đột biến trốn tránh sự giám sát miễn dịch – giống như tội phạm có thể hành động thoải mái vì không còn cảnh sát tuần tra.

Không dừng lại ở việc quan sát, nhóm nghiên cứu còn tiến hành thử nghiệm trên chuột. Khi tiêm tế bào NK khỏe mạnh từ người hiến tặng vào chuột mang tế bào đột biến giống CCUS, kết quả rất bất ngờ: Các tế bào đột biến bị tiêu diệt, trong khi tế bào gốc tạo máu bình thường hoạt động trở lại. Điều này chứng minh rằng chính sự thiếu hụt hoặc rối loạn chức năng NK đã tạo điều kiện cho tế bào đột biến sống sót và phát triển.

Ý nghĩa thực tiễn: Phòng bệnh hơn chữa bệnh

Phát hiện này mở ra một hướng đi đầy tiềm năng trong dự phòng và điều trị MDS:

• Chẩn đoán sớm và xác định nguy cơ: Kiểm tra chức năng tế bào NK ở người có đột biến tế bào gốc tạo máu (như trong CCUS) có thể giúp xác định ai là người có nguy cơ cao tiến triển thành MDS. Nhờ đó, các bác sĩ có thể giám sát chặt chẽ hoặc bắt đầu điều trị sớm hơn.
• Liệu pháp tế bào NK: Việc truyền tế bào NK từ người khỏe mạnh có thể được xem là một biện pháp điều trị dự phòng hoặc hỗ trợ trong giai đoạn sớm của bệnh. Liệu pháp này giúp “hồi phục hàng rào miễn dịch”, khôi phục khả năng giám sát và loại bỏ tế bào bất thường ngay từ đầu.
• Cải tiến chiến lược điều trị ung thư máu: Hiện nay, phần lớn các điều trị MDS tập trung vào giai đoạn muộn khi tế bào ác tính đã phát triển. Nghiên cứu này mở ra chiến lược “đánh chặn từ xa” – xử lý các dòng tế bào tiền ung thư trước khi chúng chuyển hóa thành ung thư thực sự.

Trong cuộc chiến với ung thư máu, hệ miễn dịch đóng vai trò như một đội vệ binh tinh nhuệ. Nhưng nếu “vệ binh” bị vô hiệu hóa, kẻ địch sẽ lặng lẽ xâm nhập và chiếm lĩnh cơ thể. Nghiên cứu của nhóm tác giả từ Mỹ và Đức đã chỉ ra vai trò then chốt của tế bào NK trong việc kiểm soát các dòng tiền ung thư ở bệnh MDS – mở ra tiềm năng mới cho các liệu pháp miễn dịch chủ động trong giai đoạn sớm.

Chúng ta có thể sớm bước vào một kỷ nguyên mới của y học dự phòng trong ung thư máu – nơi mà chỉ cần khôi phục đúng thành phần miễn dịch bị thiếu hụt, chúng ta có thể thay đổi toàn bộ tiến trình bệnh.

Nguồn: https://www.nature.com/articles/s41467-025-58662-0

---

NKcultKIT – Bộ giải pháp toàn diện nuôi cấy và tăng sinh tế bào NK cho nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng

NKcultKIT là bộ sản phẩm chuyên dụng được thiết kế để tách chiết tế bào đơn nhân từ máu ngoại vi và nuôi cấy chọn lọc nhằm tăng sinh mạnh mẽ tế bào diệt tự nhiên (Natural Killer cells – NK cells). Bộ kit này phục vụ cho cả mục đích nghiên cứu và sản xuất tế bào dùng trong điều trị miễn dịch.

Với khả năng tối ưu hóa quy trình nuôi cấy, NKcultKIT có thể tạo ra từ 3 đến 5 tỷ tế bào NK chỉ từ 15 mL máu ngoại vi sau 21 ngày nuôi in vitro – một kết quả ấn tượng cho thấy tiềm năng ứng dụng cao trong liệu pháp miễn dịch cá thể hóa.

Bộ kit kết hợp nhiều công nghệ tiên tiến, từ phân tách tế bào, nuôi cấy chọn lọc, đến cảm ứng kích hoạt miễn dịch. Ưu điểm nổi bật bao gồm:

• Không sử dụng protein có nguồn gốc động vật và không dùng tế bào feeder, giúp đảm bảo an toàn sinh học cao.
• Môi trường nuôi cấy chuyên biệt, cho phép tăng sinh chọn lọc tế bào NK mà không cần phải tách lọc NK trước đó.
• Hoạt tính miễn dịch mạnh, với trên 60% tế bào sau nuôi cấy biểu hiện đặc trưng của NK (CD56⁺CD3⁻).
• Quy trình thao tác đơn giản, giảm thiểu rủi ro nhiễm khuẩn, giảm công lao động, đồng thời tăng hiệu suất nuôi cấy.
• Đã được kiểm nghiệm trên máu ngoại vi và máu dây rốn người, với mức tăng sinh tế bào đạt 100 – 1000 lần.

NKcultKIT (Cat. No. 156) được sản xuất và lưu hành theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế, đảm bảo đáp ứng các yêu cầu chất lượng trong nghiên cứu và ứng dụng y sinh học, đặc biệt là trong các chương trình điều trị miễn dịch cá nhân hóa hoặc liệu pháp tế bào NK.